Gea Koren (verhalenvanger) sprak met Peter van Lier (gz-psycholoog en coördinator), Guus Wulms (gz-psycholoog en consulent) en Erik Boot (arts VG en consulent) bij Centrum voor Consultatie en Expertise (CCE). Door zorginstellingen wordt CCE ingeschakeld bij complexe situaties bij mensen met ernstig probleemgedrag.

Samen puzzelen

CCE wordt door zorginstellingen ingeschakeld bij vastgelopen situaties bij mensen met ernstig probleemgedrag. Dergelijke situaties zijn complex. Meerdere factoren spelen een rol. Enerzijds zijn er persoonskenmerken van de cliënt maar anderzijds spelen ook factoren in de context en binnen de organisatie een rol. Dat brede verhaal achter de directe waarneembare problematiek willen we vanuit CCE altijd zorgvuldig en grondig met elkaar in kaart brengen.

In de casus waarvoor een aanvraag werd gedaan was er sprake van een ernstig verstandelijk beperkte kwetsbare vrouw met een voorgeschiedenis van veel stress waarin vroegkinderlijk trauma een van de belangrijke factoren was. Hoezeer begeleiders ook hun best deden, het lukte niet om haar voldoende veiligheid en rust te bieden. Er was sprake van heftige agressie naar de medewerkers. De client richtte haar agressie ook op zichzelf. Steeds minder begeleiders konden, wilden en durfden de cliënt begeleiden.

Ook vanuit familie, de betrokken gedragskundige en arts waren veel inspanningen gedaan om met elkaar tot verbetering te komen, maar met slechts beperkt resultaat. Er was sprake van handelingsverlegenheid. Er werd besloten om nogmaals zorgvuldig de situatie in kaart te brengen en daarbij hulp te vragen van CCE. Men wilde niets over het hoofd zien en op zorgvuldige manier tot verdere inzichten komen.

Als coördinator stel je op basis van de aanvraag na een oriënterend gesprek een kernteam samen voor consultatie. Vanwege de ernst van de situatie en de aard van het gedrag heeft Peter daarbij de methodiek met betrekking tot zelfverwondend gedrag als uitgangspunt genomen. Hij kijkt dan in het CCE-netwerk welke consulenten hij hier het beste bij kan betrekken. Vervolgens blijft hij zelf ook betrokken in de rol van regisseur op inhoud en proces.

Er speelden hier ook vragen met betrekking tot een genetisch syndroom. En Peter vertelt dat hij toen meteen wist: daar ‘moet’ ik Erik bij betrekken. Die is daar goed in thuis en weet veel van syndromen en kan helpen uitzoeken welk gedrag wel of niet te verklaren is vanuit het syndroom van de cliënt.

Vertrouwen en chemie

Voor een goede samenwerking zijn vertrouwen in elkaar en elkaars expertise, alles mogen zeggen en elkaar prikkelen op elkaars vakgebied belangrijk. Er is chemie in de samenwerking nodig. Zeker bij complexe vraagstukken is dat belangrijk.

Eén van de belangrijkste ingrediënten voor meerwaarde is dat wij buitenstaanders zijn. We kijken met een frisse en vaak net even andere blik dan de betrokken behandelaren. Wat daarbij helpt is dat we stil kunnen en mogen staan bij het zoeken naar nieuwe perspectieven.

Als consulent moet je bewaken dat we de tijd en rust nemen om met de andere professionals te zoeken naar nieuwe inzichten en perspectieven. Medewerkers zitten midden in het spanningsveld dat er óók gehandeld moet worden en hebben daarom per definitie minder ruimte om deze afstand te nemen. Als buitenstaander kunnen we hen ondersteunen om dit te doen.

Puzzelteam in actie

De eerste stap is om in te voegen op het verhaal van alle betrokkenen. Hierna willen we met elkaar toevoegen op de inhoud van het verhaal, waarbij ruimte is voor de expertise van alle betrokkenen.  En we willen de betrokkenen binnen de organisatie versterken op het gebied van eigenaarschap, positionering en samenwerking. Dat begint met verwachtingen naar elkaar uit te spreken in het eerste gesprek. Met elkaar maken we een puzzelteam waarin ieder een gelijkwaardige rol heeft en zijn bijdrage levert. Samen maak je het verhaal waar mogelijk nieuw perspectief uit voortvloeit. In dit puzzelteam nemen ook de ouders een plek in. De kracht van zo’n team is dat je met elkaar zoekt naar de onderliggende factoren die het gedrag verklaren. En waar de focus wat betreft de interventies op kan liggen.

Vergroten kwaliteit van het bestaan.

Het gaat dan over het vergroten van de kwaliteit van bestaan. In deze casus zat dat in meer activiteiten. Het team leerde signalen die leiden tot stress eerder herkennen en paste de begeleidingswijze hierop aan. Zo verbeterde de ondersteuning van de client bij emoties en stress. De begeleiders konden meer plek geven aan de communicatieve behoeften van de client. Het medicatiebeleid werd aangepast. Verdere behandelmogelijkheden van het trauma werden onderzocht. En de betekenisvolle contacten zijn uitgebreid.

Het idee achter de consultatie is dat je met elkaar vanuit alle disciplines en vanuit alle perspectieven nog eens goed gaat kijken van wat weten we nou, wat weten we nog niet en moeten worden uitgezocht. Hoe weten we die dingen die we weten, wie heeft dat ooit bedacht, gezegd of uitgezocht? Klopt dat eigenlijk (nog) wel?

Daarbij is het belangrijk dat we als consulent niet de positie van de expert innemen, maar veel meer die van de collega. Je gaat samen puzzelen en proberen een vraagstuk verder te brengen. Dat samenspel maakt dat puzzelen ook leuk en dat 1+1 vaak 3 of meer wordt.

We brengen alles heel systematisch in kaart. We kijken daarbij niet alleen naar de cliënt zoals de genetische bagage, het ontwikkelingsniveau, de vaardigheden, de emotionele draagkracht en mogelijke psychische of lichamelijke gezondheidsproblemen, maar zeker ook naar de context. Hoe staat het team van begeleiders erin? Worden zij aangestuurd en gesteund? We brengen alle schillen om de cliënt in kaart om te snappen hoe de factoren op elkaar inwerken.

En daarbij schuwen we niet om op elkaars deskundigheidsterrein te komen, dat is juist ook nodig. Niemand heeft de wijsheid in pacht, maar met elkaar kun je verder komen. Zo kan een arts vragen stellen over het pedagogische beleid, maar ook een moeder over de organisatie van de zorg. We komen zo tot een door alle betrokkenen gedragen ‘theorie’ over de client: waarom gaat het zoals het gaat, wat is het verhaal? Dat is een set van hypotheses die je gaat toetsen in de praktijk. Zo van als we denken dat het verhaal zo in elkaar zit en als we dan bepaalde interventies gaan doen wordt dat wel of niet bevestigd. Als het verhaal klopt dan zou dat moeten werken, werkt het niet dan klopt het verhaal niet en dan moeten we opnieuw gaan bekijken hoe zit ’t en ons de vraag stellen: Wat zegt ons dat?

Zeker in de systematiek rond zelfverwonding, wat een ernstige vorm van probleemgedrag is, willen we de methodiek van CCE tot in de puntjes doorvoeren.

Zeggenschap in open dialoog

Zeggenschap betekent niet altijd dat je alles kunt veranderen, maar wel dat je samen de weg naar verbetering zoekt, door te blijven praten, vragen en leren van elkaar. Dit proces leidt ertoe dat ieders stem gehoord wordt en er een nieuw gezamenlijk verhaal en perspectief kan ontstaan.

Zeggenschap wordt zeggingskracht als het plaatsvindt in een klimaat dat wordt gekenmerkt door interprofessionaliteit en goede relaties.

Hoe liep het af met de casus van de vrouw met veel agressief gedrag? Haar probleemgedrag is niet volledig verdwenen. Wel heeft het team het gevoel meer handelingsbekwaam te zijn. Ze blijven werken aan het ontwikkelde perspectief en kunnen het proces op eigen kracht voortzetten. In dat vertrouwen hebben wij onze betrokkenheid vanuit het CCE kunnen afronden.

Reflectie bij Samen puzzelen

Wanneer in zeer complexe zaken expertise van buiten wordt ingeschakeld is een vertrouwensbasis cruciaal. De vertellers geven aan dat voor een goede samenwerking vertrouwen in elkaar en elkaars expertise, alles mogen zeggen en elkaar prikkelen op elkaars vakgebied belangrijk is. Zo zorgt zeggenschap doe je samen voor het optimaal benutten van elkaars expertise en legt een basis om dit mogelijk te maken.

Reflectievragen
Hebben jij (of je team) weleens ervaren dat jouw (jullie) aanpak niet het effect had dat je wilde? Hoe ben je daarmee omgegaan?
Wat heb jij nodig om op een andere aanpak dan je gewend bent uit te proberen?

Zeggenschap doe je samen

In de gehandicaptenzorg draait alles om samenwerken en elkaar versterken. Daarbij is zeggenschap niet iets dat je alleen doet; het is een proces van creatief samenspel tussen professionals, cliënten en hun netwerk. Dit principe van samen beslissen en handelen is essentieel om te zorgen dat iedereen gehoord wordt. Ontdek hoe dit motto in de praktijk wordt gebracht.
Deze verhalenreeks is mede mogelijk gemaakt door het ministerie van SZW en